Wszelkie rozważania na temat nowo przeczytanej powieści kryminalnej należałoby poprzedzić przedstawieniem jakieś konkretnej definicji pojęcia powieść kryminalna. Z jednej strony łatwo powiedzieć, weź słownik, encyklopedię, przeczytaj kilka artykułów dotyczących tej materii i wybierz to co najbardziej Ci odpowiada. Problem pojawia się wtedy kiedy przez to wszystko przebrniesz. Dochodzisz do wniosku, że nie ma jednej wystarczającej definicji, żeby opisać to pojęcie ponieważ każdy z badaczy zajmujący się tą problematyką formułuje na własny swój własny model tego pojęcia w oparciu o własne badania i doświadczenia. Na potrzeby tego wpisu spośród wielu definicji wybrałem dwie różne.
Pierwsza z nich ukazuje typowo naukowe podejście do tego zjawiska, natomiast druga opisuje je w sposób ogólny.
Naukowcy określają powieść kryminalną jako zjawisko, które w centrum swoich zainteresowań stawia zagadnienie zbrodni, to jest przestępstwa oraz drogi do rozwiązania zagadki tego przestępstwa. Literatura kryminalna, a tym samym powieść kryminalna nie stosuje motywów kryminalnych jedynie jako pretekstu do rozwiązania innych kwestii, choć często porusza zagadnienia moralne. Powieść ta nie odnosi się czysto do sfery sacrum lub profanum, mimo że nawiązuje do walki dobra ze złem. Jej cechą charakterystyczną jest wyraźne sformułowanie fabuły.
Ogólnie można powiedzieć, że powieść kryminalna charakteryzuje się zarysowaną fabułą wokół zbrodni, okoliczności dojścia do niej, samego dochodzenia oraz ujawnienia osoby sprawcy. Współcześnie przyjmuje się, że powieść kryminalną dzielimy na cztery podstawowe rodzaje, a mianowicie:
- Powieść sensacyjno-awanturnicza w Polsce ten typ powieści pojawił się w dwudziestoleciu międzywojennym. Oprócz eksponowania wątku przestępstwa duży nacisk kładzie się w niej na niezwykłe przygody bohaterów, w tym także przygody miłosne. Główni bohaterowie to dżentelmeni balansujący na granicy prawa lub stojący z nim w konflikcie.
- Powieść detektywistyczna również największym powodzeniem cieszyła się w okresie międzywojennym. Wśród utworów tego typu na pierwszy plan wysuwa się postać detektywa, który działa z ramienia prawa. Bohater prowadzi posługując się metodą dedukcji, czyli racjonalnego rozumowania polegającego na wyciągnięciu wniosków z obserwacji. Logika jest najgroźniejszą bronią jaką wykorzystuje w walce o sprawiedliwość. Kontakty między sprawcą, a detektywem przybierają formę intelektualnej rozgrywki, której finezja jest istotą powieści detektywistycznej i stanowi o jej jakości.
- Czarny kryminał amerykański. Utwory tego nurtu prezentują ponurą wizję otaczającej rzeczywistości, w której dobro i zło w czystej postaci nie istnieje. Cały świat jest skażony występkiem, prawie każdy ma coś na sumieniu. Czarny kryminał polemizuje niejako z uładzoną i naiwną, przez co nie prawdziwą wizją świata prezentowaną w powieści detektywistycznej. nie jest to już zagadka kryminalna, ale historia o wątku sensacyjnym. Główny bohater nie rozwiązuje problemów wyłącznie dzięki dedukcji, ale poprzez osobiste zaangażowanie w dochodzenie i schwytanie przestępcy. Występujący tu detektyw nie jest już postacią jednoznacznie pozytywną. Często zamiast logicznego rozumowania posługuje się przemocą i nagina prawo, nie cofa się przed niczym. Jest niemalże tak plugawy jak świat, z którym przyszło mu się zmierzyć. Działając najczęściej w ramach prywatnych biur detektywistycznych, sytuuje się gdzieś między dobrem, a złem. Oscyluje między porządkiem prawnym, a światem przestępczym. Działa jednak w imię sprawiedliwości co sprawia, że jego postępowanie podlega łatwej ocenie moralnej.
- Powieść milicyjna rozwijana wyłącznie w krajach obozu socjalistycznego. Łączyła elementy kryminału sensacyjnego, detektywistycznego oraz pewne cechy socrealistycznej powieści tendencyjnej. Przedstawiony w powieściach świat był wyidealizowany wizją socjalizmu, w którym działania śledcze funkcjonariuszy milicji, niezmiernie prowadziły do schwytania przestępcy. Fabuła opierała się na żmudnym dochodzeniu, w którym eksponowana była instytucja milicji, przez opowiadane historie przypominają hymn wznoszony na cześć systemu niż choćby prawdopodobny scenariusz kryminalnych wydarzeń. Powieść milicyjna charakteryzuje się dodatkowo schematycznością fabuły i słabym zindywidualizowaniem postaci. Sztampa i i uproszczenia są środkami realizacji propagandowych celów tej odmiany powieści kryminalnej, której początki sięgają końca stalinizmu, a koniec przypada na czas rozpadu Związku Radzickiego.
Mam nadzieję, że choć w minimalnym stopniu udało mi się przybliżyć miejsce powieści kryminalnej w literaturze. Zdaję sobie sprawę z tego iż nie wyczerpałem w całości tematu jakim jest zdefiniowanie pojęcia powieść kryminalna. Mimo to mam nadzieję, że kolejne wpisy dotyczące przeczytanych przeze mnie książek będą w pełni oddawać moje własne spostrzeżenia i zachęcą fanów tego gatunku do zapoznania się z moimi ulubionymi pozycjami :)
